ارزیابی طرح «رویش»
تجربه تلخ حسابهای سپرده ارزی
حسابهای سپرده طلا و ارزی در سالهای مختلف، از دهه ۷۰ تا امروز، هر بار با تبلیغ اعتمادسازی و وعده بازپرداخت به طلا و ارز معرفی شدند. اما در عمل، عملا هیچگونه اطمینان حقوقی و اجرایی برای سپردهگذاران ایجاد نشد. مشکل اصلی این بود که سپردهگذاری ارزی بود، اما بازپرداخت ریالی! در دورههای جهش ارزی (۹۲-۹۱ و ۹۸-۹۷)، بانکها سپرده ارزی را به ریال براساس قیمت دستوری بازپرداخت کردند. نتیجه آن از بین رفتن ارزش واقعی سپرده مردم بود. در نتیجه اعتماد عمومی به فعالیتهای ارزی سیستم بانکی از بین رفته و مردم دریافتند که عنوان ارزی تضمینکننده بازگشت ارز نیست. در عمل، مردم به این جمعبندی رسیدند که نگهداری دلار در خانه مطمئنتر از سپرده نمودن آن در شبکه بانکی است؛ چراکه قوانین بالادستی، بانک مرکزی و حتی بانکها در شرایط اضطرار الزاما به قرارداد پایبند نمیمانند. این تجربه تلخ یک آسیب بلندمدت رفتاری ایجاد کرده که بیاعتمادی ریشهدار به سپردههای طلا و ارز ایجاد کرد.
تجربه متفاوت بورس: گواهی سپرده
در مقابل، بازار سرمایه طی سالهای گذشته، یک مسیر متفاوت را با گواهی سپرده کالایی پیموده است. قریب به یک دهه از رونمایی از گواهی سپرده سکه و صندوقهای طلا در بورس میگذرد. در بورس کالا با وجود جهشهای ارزی، مالکیت فردی بر دارایی واقعی محترم شمرده و تضمین شده است و تحویل فیزیکی در هر شرایطی وجود دارد. از سوی دیگر بازار تقریبا شفاف است و قیمتگذاری دستوری در آن کمتر دخالت دارد و امکان خرید و فروش آسان، روزانه و امن فراهم شده است. در نتیجه، اعتماد عمومی به گواهی سپرده کالایی بالاست. چرا که دارایی واقعی به پشتوانه اوراق وجود دارد، سازوکار حقوقی و عملی تحویل کالا روشن است و بازار سرمایه نسبت به نظام بانکی رفتار متعهدانه نشان داده است.این تجربه ارزشمند است و میتواند الگوی مهمی برای طراحی سازوکارهای ارزی باشد.
چالش قانونی قوانین ارزی
یکی از تناقضهای اساسی طرح رویش، قانونگذاری نگهداری ارز در ایران است که جرمانگاری شده، با معاملات و نگهداری آن برخورد میشود. در عین حال نرخهای چندگانه و غیرشفاف و غیر قابل دسترس وجود دارد. درحالیکه بازار سکه و طلا که ماهیت مشابه ارز دارد، معاملات آزاد داشته و تک نرخی است. در چنین شرایطی، باید ساختارهای رفتاری، اقتصادی و قانونی ابزارهای ارزی، مشابه گواهی سپرده سکه و طلا و صندوقهای طلا نیازمند طراحی صحیح و دقیق باشد.
در این زمینه، مساله اصلی اعتماد است و بایستی مقررات ارزی در خصوص نگهداری و معامله ارز توسط افراد اصلاح شود. پشتوانه واقعی براساس گواهی سپرده ارزی ایجاد شود. تحویل فیزیکی ارز تضمین و برای دوره طولانی توسط سرمایهگذاران راستیآزمایی شود. سپس به پشتوانه اعتماد حاصل شده، ابزارهای تامین مالی اجرایی شود. در عین حال سازوکار نقل و انتقال اسکناس ارز به خارج و برگشت آن و ریسکهای مرتبط به آن بایستی مورد توجه قرار گیرد. بدون لحاظ کردن این موارد، مردم طرح را نه فرصت سرمایهگذاری، بلکه تکرار تجربههای گذشته خواهند دید.
* کارشناس ارشد بازار سرمایه
